رنگین کمان ادب هفتم/ فرزانگان بندر

خدمات متقابل ایران و اسلام

نوع نثر : ساده و روان                                  نویسنده : شهید مرتضی مطهری

واژه نامه

خدمات : جمع خدمت

متقابل : آنچه از دو سو باشد .

بزرگوار : شریف ٬ جوانمرد

سلمان منا اهل البیت : سلمان از اهل بیت ماست.

متعلق : وابسته ٬ متصل

مانع : باز دارنده ٬ جلوگیری کننده

تکلم : سخن گفتن

موفقیت : پیروزی ٬ کامیابی

سهم : بهره ٬ قسمت ٬ نصیب

ذوق : علاقه ٬ استعداد ٬ قدرت درک زیبایی

گرانبها : گران قیمت ٬ باارزش

شاهکار : کار بزرگ و برجسته ی ادبی ٬ ممتاز

آثار : جمع اثر ٬ نشانه ها

جاودان : جاویدان  ٬ همیشگی

روح : جان

پیکر : جسم

ثمر : نتیجه ٬ حاصل ٬ میوه

عالی قدر : دارای مقام بلند

ظهور : ظاهر ٬ آشکار

ملل : جمع ملت

پرتو : روشنایی ٬ درخشش

گرایش : میل ٬ علاقه تمایل

پیشاپیش : جلوتر ٬ پیش تر

مشعل دار: کنایه از پیش رو ٬ راهنما

لیاقت : شایستگی

مقتدا : پیشوا ٬ الگو

توسعه : وسعت دادن ٬ گسترش

اختصاص : مخصوص کردن

نظیر : مانند

مورخ : تاریخ دان ٬ تاریخ نگار

ادیب : سخندان

فیلسوف : دانشمند علم فلسفه ٬ حکیم

شایان : سزاوار ٬ شایسته ٬ لایق

اخلاص : پاک دلی

آیین : روش ٬ شیوه ٬ دین

خالصانه : پاک و بی عیب

اعم : عمومی تر ٬ همگانی

مظاهر : جمع مظهر ٬ جلوه گاه ها ٬ نشانه ها

ادبا : جمع ادیب ٬ سخنوران

پیام درس :

در این درس به خدمت های اسلام و ایران اشاره شده است . یعنی هم اسلام بر ایران اثر گذار بود هم ایران به اسلام . بعد از ورود اسلام٬ ایران به عنوان مشعل دار یک تمدن شکوهمند اسلامی شد و نظیر بوعلی ٬ فارابی و ... پرورش یافتند .

دانشمندان ایرانی هم با ذوق هنری خود خدمت شایسته ای به اسلام کردند و شاهکار های عظیم هنر ایرانی در دوره ی اسلامی بیانگر این حقیقت است .

عهد و پیمان

نوع نثر : ساده و روان

متواضع : فروتن ٬ کسی که در رفتارش تکبر و غرور نباشد .

جدی : کسی که به کارهای خود اهمیت می دهد .

عهد : پیمان پای بند : آن که خود را موظف به انجام امری می داند ٬ مقید

غیبت : غایب بودن

موظف : آن که وظیفه دارد کاری را انجام دهد .

صلاح : درستی

توصیه : سفارش

تکالیف تعیین شده : در این درس به معنی تکلیف مدرسه ای

عشق به مردم

رئیس جمهور وقت : رئیس جمهور آن زمان ( رئیس جمهور : مدیر اجرایی کشور )

مطهر : پاک و مقدس

صحن : میدان ٬ حیاط

موج جمعیت : جمعیت بسیار زیاد  / جمعیت به موج تشبیه شده است .

وضع : حالت ٬ وضعیت

رفتار بهشتی

به هم ریخته : آشفته و بی نظم

جلسه : نشست و گردهمایی ٬ محل نشست و گردهمایی

معین : مقرر ٬ تعیین شده

خصلت : خوی ٬ ویژگی

گرمای محبت

امان : ایمن ٬ آسوده ( در امان بودن : در پناه بودن )

تحمل : بردباری کردن ٬ شکیبایی

دست هایم از سرما خشک نمی شود : دست های من به خاطر سرمای بسیار بی حس و حرکت نمی شود .

کنجکاوی : علاقه مندی نسبت به پیگیری موضوعی

عابران : رهگذران

انگار : به نظر ٬ گویا

برق خوشحالی : خوشحالی به برق تشبیه شده است یعنی درخشش خوشحالی و شادی

پیام درس :

در این درس هم مانند درس قبلی ٬ شرح حال انسان های آزاده و مبارز مورد ارزیابی قرار گرفته است .

دانش های زبانی و ادبی درس نهم

نکته ی اول : زمان فعل

ویژگی های فعل عبارتند از :

۱- انجام شدن یا نشدن عمل یا حالت ۲- زمان ۳- شخص ۴- جمع یا مفرد بودن

در این قسمت به زمان فعل می پردازیم :

به جمله های زیر دقت کنید .

۱- ایرانیان ٬ کاغذ سازی را از قرن های نخستین اسلامی از چینیان آموختند .

۲- گنجینه های قرآن ٬ اوج هنر ایرانی را در زمینه های اسلامی نشان می دهد .

۳- اسلام روح تازه ای در پیکر ایراننی خواهد دمید .

در جمله ی اول ٬ فعل « آموختند » انجام گرفتن کاری را در زمان گذشته نشان می دهد . به این فعل ٬ « ماضی ( گذشته ) » می گویند .

فعل « نشان می دهد » در جمله ی دوم ٬ انجام گرفتن کاری را در زمان حال می رساند . به این فعل ٬ « مضارع ( حال) » می گویند .

در جمله ی سوم فعل « خواهد دمید » انجام گرفتن کاری را در زمان آینده نشان می دهد . به این فعل ٬ « مستقبل ( آینده ) » می گویند .

 نکته ی دوم : قالب قطعه

شعری است که مصراع های دوم همه ی بیت های آن هم قافیه هستند .

حداقل بیت های قطعه ٬ دو بیت است ٬ اما حداکثر آن مشخص نشده است .

در قطعه ٬ بیش تر به پند و اندرز و مسائل اخلاقی و اجتماعی پرداخته می شود .

توجه :

معروف ترین قطعه سرایان فارسی ٬ ابن یمین ( قرن هشتم ) ٬ انوری ( قرن ششم ) و پروین اعتصامی ( قرن معاصر ) هستند . شاعران دیگری هم هستند که قطعه سرایی می کردند مانند سعدی و ...

نمودار قالب قطعه

دانش های زبانی و ادبی درس هشتم

نکته ی اول : مسند

به جدول زیر نگاه کنید .

در جمله های بالا ، کاری انجام نگرفته است . در این جمله ها سرد به هوا ، متواضع به او، و متنوع به فرآورده های دامی ، نسبت داده شده است .

واژه های « سرد ، متواضع و متنوع » مسند هستند. بنابر این می توان گفت : مسند ، صفت یا حالتی است که آن را به نهاد نسبت می دهد .  

روش پیدا کردن مسند

به اول فعل اسنادی ، « چگونه ؟ » یا چی ؟ اضافه می کنیم و مسند را به دست می آوریم . مانند :

عرفان و خداشناسی در آثار فارسی شاعران قدیم ، جلوه گر شد = چگونه شد ؟ = جلوه گر = مسند

نکته ی دوم : نامه

یکی از راه های ارتباط با دیگران ٬ «نامه نوشتن » است . نامه ممکن است دوستانه یا خانوادگی باشد و یا ممکن است رسمی یا اداری باشد . امروزه با استفاده از رایانه یا وسایل ارتباطی دیگر هم می توان نامه نگاری کرد

3-    عبارت پایان نامه

دانش های زبانی و ادبی درس هفتم

نکته ی اول : فعل اسنادی

بعضی از فعل ها ٬ مانند : است ٬ بود ٬ شد و...  علاوه بر نهاد به جزء دیگری نیاز دارند که جمله با آن کامل می شود به آن جزء مسند می گویند . و به آن فعل ها ٬ فعل اسنادی .

فعل های اسنادی ٬ برای نسبت دادن چیزی به چیز دیگر به کار می روند . به جمله ی زیر توجه کنید :

هوا ابری بود .

در این جمله فعل « بود » ٬ « ابری » را به « هوا » نسبت داده است .

فعل های اسنادی عبارتند از : است - بود - شد - گشت - گردید - شود - باشد - باد - هست - نیست و ...

این فعل ها زمانی اسنادی هستند که چیزی را به چیز دیگری نسبت دهند .

نکته ها

۱- اگر فعل « هست » ٬ « نیست » و « بود » به معنی وجود داشتن به کار بروند ٬ فعل اسنادی نیستند . مانند :

او خوشحال است .= فعل اسنادی می باشد چون که خوشحال به او نسبت داده شد.

او در خانه است = است به معنی وجود داشتن  می باشد . بنابراین فعل اسنادی نیست .

۲- اگر فعل « گشت » و « گردید » به معنی چرخیدن باشد ٬ فعل اسنادی نیست.

مانند :

هوا گرم گشت = گشت فعل اسنادی است چون که گرم به هوا نسبت داده شد .

او تمام شهر را گشت . = گشت به معنای چرخید است . بنابراین فعل اسنادی نیست .

نکته ی دوم : تخیل

به این دو بیت توجه کنید .

چادر من چلچراغی از صفاست                            چادر من باغی از آیینه هاست

شاعر در عالم خیال چادر عشایر را همچون چلچراغی روشن و درخشان و باصفا دیده است و در سه مصراع بعدی نیز آن را چون باغی از آینه که پر از دوستی و مهر و صفاست معرفی کرده است . در دنیای واقعی ما هیچ چادری مانند باغی از آینه نیست ٬ اما شاعر با بهره گیری از تخیل خویش چنین چادری را ساخته است . این تصویر ها و توصیف ها به شعر و نوشته زیبایی می بخشند و بر تاثیر و گیرایی آن می افزایند .

نکته : در به کارگیری تخیل از آرایه هایی مانند « تشبیه » ٬ « جان بخشی به اشیا » و ... استفاده می شود .

دانش های زبانی و ادبی درس ششم

نکته ی اول : متمم و حروف اضافه

بعضی از فعل ها علاوه بر نهاد به جزء دیگری نیاز دارند تا کامل شوند . مانند : من به علی می نازم .

در این جمله « من» نهاد و « می نازم » ٬ فعل است . اگر واژه ی « علی » در این جمله نباشد معنی جمله کامل نمی شود . بنابراین « علی » متمم است .

متمم مانند نهاد و یا مفعول ٬ یکی از نقش های دستوری است که توضیحی بیشتر درباره ی جمله می دهد و بعد از حروف اضافه قرار می گیرد . مانند :  او   با   دشمن می جنگد .

                                                                                               حرف اضافه     متمم

حروف اضافه عبارتند از :

به - با - در - برای - بدون - همچو - همچون - از - مثل - بهر - از بهر - مانند - همانند و ...

نکته

۱- اگر « چو » و « چون » معنی « مثل » و « مانند » بدهند حرف اضافه هستند . مانند :

چو                کشتی که موجش بر آرد ز آب

حرف اضافه          متمم

اگر به معنی « زمانی که » و « وقتی که » و « اگر » باشند ٬ حرف ربط هستند نه حرف اضافه . مانند :

     چو      شد روز رستم بپوشید گبْر( = زره ی جنگی )

حرف ربط ( = وقتی که )

۲- گاهی حرف « را » به معنی « از » ٬ « برای » و ... به کار می رود . در این صورت واژه ی قبل از را متمم می شود . مانند :

اورا پرسیدند که چگونه در کارها موفق شدی ؟ (= از او پرسیدند )

نکته ی دوم : بازگردانی ( تبدیل شعر به نثر )

باز گردانی یعنی امروزی کردن شعر به نثر . مقصود از امروزی کردن نوشته های قدیم یا شعر ٬ آن است که محتوا و پیام آن ها را به زبانی ساده تر و قابل فهم مطرح کنیم .

در شعر برای ایجاد زیبایی و تاثیر گذاری و با حفظ وزن و آهنگ شعر جای اجزای سخن تغییر می یابد . مثال :

ز وحشت سست شد بر جای ناگاه                                             ز رنج خستگی درماند در راه

برگرداندن به نثر :

ناگاه ٬ از وحشت بر جای بی حال شد و از رنج خستگی در راه درماند .

همان طور که می بینید در نثر بر خلاف شعر ٬ فعل در آخر جمله قرار می گیرد .

دانش های زبانی و ادبی درس پنجم

نکته ی اول : فعل لازم و فعل متعدی

فعل لازم ( ناگذرا ) : به فعل هایی گفته می شود که تنها نهاد می پذیرند ٬ یعنی معنی جمله با نهاد و فعل لازم ٬ کامل است . مانند :

آفتاب    می درخشد.                              ما    ایستاده بودیم .

نهاد          فعل لازم                                            نهاد        فعل لازم (ناگذرا)

گاهی هم در جمله هایی که فعل ناگذرا وجود دارد ٬ علاوه بر نهاد و فعل ناگذرا ٬ واژه ی دیگری هم می آید که بودن یا نبودن این واژه ها به معنی جمله آسیبی نمی رساند . در دستود ر زبان فارسی به این واژه ها « قید » می گویند . درباره ی قید در سال های آینده توضیح خواهیم داد. مانند :

او   دیروز   رفت .

نهاد    قبد        فعل لازم

همان طور که می بینید در جمله ی بالا اگر دیروز را حذف کنیم معنی جمله کامل است : او رفت.

بعضی از فعل های ناگذرا عبارتند از :

پرید - تابید جوشید - جنبید - خروشید - خزید - درخشید - دوید - گریست - نشست - افتاد - رفت - خندید - خشکید - خوابید - رویید - ایستاد - بالید .

فعل متعدی ( گذرا به مفعول ) : به فعل هایی گفته می شود که علاوه بر نهاد به جزء دیگری نیاز دارند که به آن « مفعول » می گویند . مانند :

زنگ تفریح را که زنجره زد .

   مفعول                    نهاد        فعل متعدی ( گذرا به مفعول )

  اگر در جمله ی بالا زنگ تفریح را حذف کنیم معنی جمله کامل نیست .

بعضی از فعل های گذرا به مفعول عبارتند از : 

انداخت - برافراشت - برد - بست - بویید - پراکند - ساخت - پسندید - پوشید - جوید - چشید - داشت - دوخت .

راه های شناخت فعل های گذرا به مفعول ( متعدی) و ناگذرا ( لازم )

اگر به اول فعلی ٬ « چه چیزی را ؟ » اضافه کنیم و معنی بدهد ٬ به آن فعل گذرا  به مفعول گویند . مانند :

خورد = چه چیزی را خورد ؟ معنی می دهد ٬ بنابر این فعل « خورد فعل گذرا به مفعول است .

اگر به اول فعلی ٬ « چه چیزی را ؟ » یا « چه کسی را » اضافه کنیم و معنی ندهد ٬ به آن فعل ٬ ناگذرا می گویند . مانند : 

آمد = چه کسی را آمد ؟ معنی نمی دهد پس فعل ناگذرا است.

نکته

فعل های « است ٬ بود ٬ شد ٬ گشت ٬ گردید و مشتقات آن ها » به همراه چه کسی را ؟ و چه چیزی را ؟ معنی نمی دهند . این فعل ها اسنادی هستند و نباید آن ها را با با فعل های ناگذرا اشتباه کرد .

نکته ی دوم : تکرار

هر گاه نویسنده بخواهد بر چیزی تاکید کند ٬ آن را تکرار می کند . این تکرار آگاهانه بر تاثیر سخن می افزاید . شاعران  از تکرار برای زیبا سازی و تاثیر گذاری شعر استفاده می کنند . حتی گاه به تکرار یک بیت در شعر می پردازند.

صاهره صفارزاده در شعر « انتظار » ظهور کردن امام زمان ( عج ) را چنین تکرار کرده است :

« ظهور کن

دانش های زبانی و ادبی درس چهارم

نکته ی اول : نهاد

*آرایه ی مراعات نظیر دست کم از دو کلمه به وجود می آیند .

*اغلب واژه های تضاد با هم مراعات نظیر هستند . مانند : شب و روز  یا  درویش و فقیر

کلاس ادبیات

نوع نثر : ساده و روان  

واژه نامه

چشم دوختن : کنایه از نگاه کردن

جاذبه : گیرایی ( در جاذبه ی شعر غرق شد : جذب زیبایی های شعر شد . )

تاثیر : اثر گذاشتن بر چیزی

برق : جذابیت و درخشش ( برقی در عمق چشم های این نوجوان شهرستانی وجود دارد . )

دستپاچگی : آشفته بودن ٬ اضطراب داشتن

لحن : صدا

بی نظیر : بی عیب و نقص ٬ بی مانند بی همتا

رزق روحم : خوراک روح و جان ( رزق : غذا ٬ خوراک و روزی )

مرواریدی در صدف

نوع نثر : ساده و روان

واژه نامه

کوشا : ساعی ٬ تلاشگر

هم چون مرواریدی در صدف : مانند مروارید گرانبها و با ارزش در داخل صدف

مرغک : پرنده ی کوچک

چمیدن : نرم و آهسته و با ناز راه رفتن

مندیش : نیندیش ٬ اندیشه نکن

مردم چشم : مردمک چشم

نوابغ : جمع نابغه ٬ تیزهوشان

نظیر : مانند

زندگی حسابی

نوع نثر : ساده و روان

واژه نامه

چیره : پیروز ٬ غالب ٬ مسلط

طاقت : توانایی ٬ قدرت

فراغت : آسایش ٬ آسودگی

پروا : ترس ٬ هراس ٬ بیم

واجبات : اعمال واجب

امور فنی : کارهای فنی

پاسی : بخشی از زمان ( پاسی از شب )

واردات : کلا هایی که از خارج کشور به داخل کشور آورده می شود .

معتقد بودن : اعتقاد و باور داشتن

آراسته : مزین شده ٬ زیبا و مرتب شده

نوازشگر دیدگان رهگذران است : از روی مهربانی چشمان عابران را نوازش می کند.

زنده دلان : انسان های عاشق و شاد

ملک : بزرگی ٬ پادشاهی ٬ عظمت

وجود : هستی ٬ جهان هستی

فرزند انقلاب

نوع نثر : ساده و روان

واژه نامه

شور :علاقه ٬ هیجان

اجرا : به مرحله ی عمل آوردن طرح و نقشه

تقریبا : حدودا

خلوت : تنهایی ٬ دور بودن از دیگران

به حافظه سپرده بود : حفظ کرده بود .

مشاعره : مسابقه ی شعر خوانی ٬ از بر خواندن در موضوع هایی مشخص و یا خواندن از بیت هایی که با حرف معین آغاز می شوند.

لبریز : پر ٬ انباشته

چشم از جهان فرو بست : کنایه از فوت کرد ٬ مرد

معظم : بزرگوار ٬ بزرگ داشته شده

پژوهشگر : تحقیق کننده ٬ جست و جو گر

صالح : نیکو کار ٬ درستکار

نوید : مژده ٬ خبر خوش

معنی بیت های مرواریدی در صدف

قالب شعر : قطعه                 شاعر : پروین اعتصامی

ای مرغک خرد ٬ ز آشیانه                                 پرواز کن و پریدن آموز

ای پرنده ی کو چک ٬ از آشیانه ات پرواز کن تا پریدن را یاد بگیری .

تا کی حرکات کودکانه ؟                               در باغ و چمن ٬ چمیدن آموز

تا کی می خواهی رفتار کودکانه داشته باشی ؟ زمان آن رسید که در باغ و چمن با ناز و غرور ٬ پرواز کردن را یاد بگیری .

رام تو نمی شود زمانه                               رام از چه شدی ؟ رمیدن آموز

روزگار ٬ هرگز مطیع تو نمی شود . بنابراین تو هم ٬ رام و مطیع روزگار نباش ٬ بلکه راه گریختن و مقابله کردن را یاد بگیر .

مندیش که دام هست یا نه                                  بر مردم چشم ٬ دیدن آموز

 تنها به گرفتاری ها و سختی های روزگار فکر نکن ٬ بلکه راه درست اندیشیدن و مقابله با آن سختی ها را یاد بگیر و تجربه کن .

شو روز به فکر آب و دانه                                هنگام شب ٬ آرمیدن آموز

روز به دنبال غذا برو و به هنگام شب استراحت کن .

پیام درس :

این درس هم مانند درس هشتم به زندگی شخصیت های بزرگ پرداخته است . به این نوشته ها « شرح حال » یا « زندگی نامه » می گویند .

نصیحت امام ( ره ) 

نوع نثر : ساده و روان ( امروزی )

واژه نامه

نصیحت آمیز : همراه با پند و اندرز

بت شکن : از بین برنده ی ظلم ٬ کسی با ظلم مبارزه می کند .

قرائت : خواندن

نشاط : شادابی

وظایف : جمع وظیفه ٬ کاری که شخص انجام آن را به عهده دارد.

غنیمت شمردن : فایده و سود بردن از چیزی ٬ قدر دانستن

راضی : خشنود 

تعالی : بلند مرتبه

سعادت : خوشبختی

ترقی : پیشرفت

نور چشمان : عزیزان

شوق خواندن

نوع نثر ساده و روان ( امروزی )

واژه نامه

علامه : آن که در باره ی رشته ای از معارف بشری دانش و آگاهی بسیار دارد.

دقیق : دقت و توجه داشتن

تلخ ترین خاطرات : خاطرات ناراحت کننده و آزار دهنده

بیزاری : نفرت داشتن

تنفر : نفرت داشتن ٬ بیزار بودن

شیفته : عاشق ٬ دل داده

خشونت : رفتاری همراه با عصبانیت

حرم : داخل مکان زیارتی و مقدس

گشت و گذار : تفریح و گردش

ضریح : خانه ی چوبین یا فلزی مشبک که بر سر مزار امام یا امام زاده قرار دارد.

عطا : بخشش

عطش : تشنگی زیاد

حجره : اتاق کوچک

نصیب : بهره ٬ قسمت

پیام درس

به زندگی انسان های بزرگ اشاره شده است . انسان هایی که روز ها و ماه ها و سال های را با سختی و دشواری پشت سر گذاشته اند تا توانسته اند روحشان را پاک سازند و در زمینه ی مسائل علمی و دینی به درجه ی بالایی برسند. این انسان ها همواره بزرگ خواهند ماند . پس یادشان گرامی باد.

زندگی همین لحظه هاست

نوع نثر : ساده و روان                                      نویسنده : عباس اقبال آشتیانی

واژه نامه

مجموعه : گروه ٬ دسته

صرف : به کار بردن ٬ مصرف کردن

تردید : شک

دقایق : جمع دقیقه

تلف : از بین بردن ٬ هدر رفتن

دل آزرده : ناراحت

نگران ناراحت : دل واپس

تعیین : معلوم و مشخص کردن

اثنا : میانه ها

گورستان : قبرستان

حیرت : سرگشتگی ٬ شگفت زده شدن

حیات : زندگی

 صاحبان قبور : کسانی مرده اند و در گور دفن شده اند.

حک کردن : تراشیدن

تجاوز : از حد خود گذشتن

نظر : نگاه ، دیدگاه

خفتن : خوابیدن

اعظم : بزرگ تر

غفلت : بی خبری ٬ ناآگاهی

دی : دیروز

نامده : نیامده  ٬ آینده

حالی  : در این زمان ٬ اکنون

الکی : غیر جدی ٬ دروغی

گره از کار دیگران گشودن : کنایه از برطرف کردن مشکل

منها : کم کردن

مقصود : هدف

دائما : همیشه

اضطراب : نگرانی ٬ پریشان حالی ٬ بی تابی

مصاحبت : همنشینی ٬ گفت و گو

اعجاب : شگفتی و تعجب

به خصوص : مخصوصا ٬ به ویژه

تامل : اندیشیدن ٬ فکر کردن

عبرت : پند ٬ اندرز

*یک رباعی از خیام نیشابوری*

از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن                                      فردا که نیامده است فریاد مکن

از روزی که سپری شد دیگر صحبت نکن و آن را فراموش کن . به خاطر آینده ای که نیامده بی جهت نگران نباش و ناله و زاری نکن .

بر نامده و گذشته بنیاد مکن                                          حالی خوش باش و عمر بر باد مکن

انسان ها باید از لحظه لحظه ی زند گی شان استفاده کنند و قدر وقت را بدانند و بی جهت به امید آینده ٬ زمان حال را از دست ندهند. تا جایی که امکان دارد باید در همین لحظه ها دست به کار های خوب و ارزشمند زد چون که همین کار های خوب و شایسته هستند که انسان ها را جاودانه می سازند . پس قدر وقت را بدانیم که چون طلا گرانقدر و مانند ابر ها زود گذر هستند .

درس ششم / علم زندگانی

قالب شعر : مثنوی                      شاعر : پروین اعتصامی

واژه نامه

شوق : اشتیاق ٬ علاقه

جرئت : شهامت

شاخسار : شاخه درخت

بامکی : بام کوچک

جو کناری : جویباری

گیتی : دنیا ٬ جهان

سست : ضعیف ٬ بی حال

عجز : ناتوانی

بس : بسیار

نوکاران : تازه کاران ٬ بی تجربه ها

برزن : محله ٬ کوچه ٬ کوی

توش : اندوخته ٬ ذخیره ٬ مخفف توش

حدیث : سخن ٬ داستان

گنج : چیزی با ارزش

گه : گاه ٬ زمان

دمساز : همراه ٬ سازگار

هجوم : حمله ٬ یورش

فتنه : در این درس به معنی بدبختی ٬ عذاب

برومند : بارور ٬ باثمر ٬ پربار

معنی شعر درس  

کبوتر بجه ای با شوق پرواز                            به جرئت کرد روزی بال و پر باز

روزی جوجه ی کبوتر با اشتیاق پرواز٬ با شهامت بال و پرش را گشود .

پرید از شاخکی بر شاخساری                     گذشت از بامکی بر جو کناری

از شاخه ی کوچکی بر شاخه ی دیگر پرید و از بام کوچکی به کنار جویباری پرواز کرد.

نمودش بس که دور آن راه نزدیک            شدش گیتی به پیش چشم تاریک

از بس که آن راه نزدیک به نظرش طولانی آمد ٬ جهان در پیش چشمش تاریک شد . ( خسته شد )

ز وحشت سست شد بر جای ناگاه                 ز رنج خستگی درمان در راه

ناگهان به خاطر وحشت و ترس بر جایش بی حال ایستاد و از شدت رنج و خستگی از ادامه ی حرکت باز ماند .

فتاد از پای ٬ کرد از عجز فریاد                       ز شاخی ٬ مادرش آواز در داد

درمانده شد و از عجز و ناتوانی فر یاد کشید ٬ ناگهان مادرش با صدای بلند گفت :

نکته آرایه ای : فتاد از پای = کنایه از ناتوانی

 تو را پرواز بس زود است و دشوار               ز نو کاران که خواهدکاربسیار ؟

پرواز کردن برای تو بسیار زود و سخت است و کسی از افراد بی تجربه و تازه کار انتظار کار های بزرگ ندارد.

هنوزت نیست پای برزن و بام                    هنوزت نوبت خواب است و آرام

تو توانایی رفتن به کوچه و پریدن روی بام را نداری و الان زمان استراحت کردن تو است .

تو را توش هنر می باید اندوخت                    حدیث زندگی می باید آموخت

لازم است که تو تجربه اندوزی کنی و راه و رسم زندگی کردن را بیاموزی .

بباید هردو پا محکم نهادن                           از آن پس فکر بر پای ایستادن

باید اول بتوانی هر دو پایت را محکم بر روی زمین بگذاری و بعد از آن به فکر ایستادن باشی .

من این جا چون نگهبانم تو چون گنج                   تو را آسودگی باید مرا رنج

من در این جهان همانند نگهبان تو هستم و تو چون گنجی با ارزش می باشی ٬ تو باید آسوده  و راحت باشی و من باید رنج محافظت از تو را تحمل کنم.

نکته آِرایه ای : چون نگهبان و چون گنج = تشبیه

مرا در دام ها بسیار بستند                         ز بالم کودکان پرها شکستند

من در دام های بسیاری گرفتار شدم ٬ و کودکان پرها و بال هایم را شکستند ( رنج و سختی زیادی را تحمل کردم و تجربه اندوخنم )

گه از دیوار سنگ آمد گه از در               گهم سرپنجه خونین شد گهی سر

 گاهی از بالای دیوار و گاهی از در خانه به من سنگ می زدند و مرا زخمی می کردند .

نگشت آسایشم یک لحظه دمساز                گهی از گربه ترسیدم گه از باز

 منئ لحظه ای در زندگی ٬ در آسایش به سر نبردم . زمانی از گربه ترسیدم و زمانی از باز .

باز = پرنده ای شکاری

هجوم فتنه های آسمانی                                  مرا آموخت علم زندگانی

بلا ها و مشکلات روزگار ٬ علم زندگی کردن را به من یاد داد.

نگردد شاخک بی بن ٬ برومند                     ز تو سعی و عمل باید زمن پند

شاخه ی کوچکی که بدون ریشه باشد ٬ میوه نمی دهد( دشد نمی کند ) . بنابراین تو باید سعی و تلاش کنی ٬ من هم باید به تو پند و اندرز بدهم .

پیام درس :

انسان باید در زندگی با سعی و تلاش بسیار ٬ تجربه به دست بیاورد تا در زندگی موفق شود . انسان ها باید در گذر زمان ٬ رنج ها ٬ سختی ها و دشواری ها را پشت سر بگذرانند تا پخته و با تجربه شوند و از عهده ی زندگی بر بیایند . انسان بی تجربه و بدون پشتکار مانند بچه کبوتری است که زود خسته می شود و از بین می رود .

                دانش های زبانی و ادبی درس سوم

نکته ی اول : فعل

کلمه ای است که بر انجام گرفتن کاری یا وقوع حالتی یا نسبت دادن صفتی به صورت

مثبت یا منفی ٬ در یکی از سه زمان گذشته ٬ حال یا آینده دلالت می کند . مانند :

جوان و نوجوان ٬ چشمه جوشان نیرو و استعداد است .

در عبارت بالا « است « فعل جمله است.

توجه : به دو عبارت زیر توجه کنید .

الف ) جوانان و نوجوانان ما اهل فکر کردن ٬ دریافتن و تحلیل کردن

ب) جوانان و نوجوانان ما اهل فکر کردن ٬ دریافتن و تحلیل کردن هستند.

در مثال «الف» معنی کامل نیست . یعنی عبارت از نظر معنی و مفهوم به جزء دیگری نیاز دارد که کامل شود. به آن جزء «فعل» می گویند که در مثال «ب» آمده و جمله را کامل کرده است . در مثال «ب» ٬ «هستند» ٬ فعل است .

نکته :

فعل مهم ترین جزء جمله است و بخش اصلی معنای جمله و انتقال دهنده ی پیام

می باشد.

*اجزای تشکیل دهنده ی فعل*

قلب کوچکم را به چه کسی بدهم         

نوع نثر : ساده                     نویسنده : نادر ابراهیمی  

واژه نامه

اذیت : آزاردادن

واقعاْ : به درستی

حق : شایسته ٬ سزاوار

تمام تمام : همه ٬ کامل

معلوم : آشکار

عقلم می رسید : من درست فکر می کردم.

فوراْ : سریع ٬ تند ٬ به سرعت

حسابی : کامل ٬ فراوان

شلوغ : پرسروصدا ٬ پرجمعیت

ولو : پخش ٬ پراکنده

رضایت : خشنودی

سعی : تلاش ٬ کوشش

تقصیر : سهل انگاری ٬ کوتاهی

یک عالم : مقدار زیاد ٬ بسیار

سراسر : همه ٬ تمام

کثیف : آلوده

عجیب : شگفت انگیز ٬ شگفت آور

پیام درس :

قلب جایگاه عشق و محبت است و آدم ها باید نسبت به هم محبت داشته باشند . کسانی می توانند در قلب یکدیگر جای گیرند که سرشار از خوبی ٬ درستی و مهربانی باشند . انسان هایی که به فکر اذیت و آزار مردم هستند یا این که فقط به دنبال پول و ثروت می باشند نمی توانند در قلب کسی جا بگیرند . پس همه باید سعی کنیم که دوست داشتن را تجربه کنیم ٬ نسبت به همدیگر محبت داشته باشیم و برای همیشه در قلب دیگران جای گیریم.

با بهاری که می رسد از راه

قالب شعر : چهار پاره

  شاعر : محبت جواد محبت 

روشن و گرم و زندگی پرداز                                     آسمان مثل یک تبسم شد

معنی : آسمان همانند لبخندی دلنشین و با محبت ٬ روشن شد ( آسمان صاف شد و

ابرهای تیره کنار رفت ) و امید به زندگی را در دل ها زنده کرد.

هر چه سرما و هرچه دل سردی                               پر زد آهسته از نظر گم شد

معنی : سرما و افسردگی و ناامیدی ٬ آهسته از نظر ها پنهان شد.

نکته آرایه ای : دل سردی = کنایه از ناامیدی ٬ افسردگی ٬ متضاد دل گرمی

با نسیمی که زندگی در اوست                                   باز چشم جوانه ای وا شد

معنی : نسیم زندگی بخش ٬ دوباره جوانه ها و سبزه ها را شکوفا کرد.

نکته آرایه ای : وا شدن چشم جوانه = تشخیص

بر درختی شکوفه ای خندید                                         در کتابی بهار معنا شد

معنی : شکوفه ی درخت همانند لبخندی باز شد و دوباره بهار ٬ جهان را زیبا کرد.

کتاب در اینجا به معنی جهان است.

نکته آرایه ای : خندیدن شکوفه = جان بخشی به اشیا /شکوفه و درخت و بهار =

مراعات نظیر

با بهاری که می رسد از راه                             سبز شو ٬ تازه شو ٬ بهاری شو

معنی : به همراه فصل بهار ٬ شاداب و سرزنده شو و خودت را تغییر بده .

مثل یک شاخه گل جوانه بزن                            مثل یک چشمه سار ٬ جاری شو

معنی : همانند شاخه گل ٬ جوانه بزن و مانند چشمه ٬ زندگی را از سر بگیر و در

تلاش و حرکت باش.

نکته آرایه ای : مثل یک شاخه گل و مثل یک چشمه سار = تشبیه

زندگی بر تو می زند لبخند                                     هست وقت شکفتنت امروز

معنی : زندگی به تو می گوید که الآن وقت تلاش و شادابی و نشاط است .

نکته آرایه ای : لبخند زدن زندگی = تشخیص

بهتر از هر چه هست در دنیا                                      با خدا راز گفتنت امروز

معنی : در دنیا بهترین چیز٬ مناجات و عبادت کردن خداوند است.

پیام درس:

صحبت مربوط به دوره ی نوجوانی است . دوره ای که خوشی ها و ناخوشی های بسیاری را به همراه دارد. ما نباید گاهی با بی حوصلگی ها و دل خوری ها این دوره را ناخوش آیند کنیم. باید در این دوره که دوره ی استقلال طلبی ٬ کنجکاوی و شوق یادگیری است ٬ نا آرام و بی قرار نشویم . اگر این دوره را با اندیشه ٬ فکر کردن و آگاهی همراه کنیم به شکوفایی و زیبایی خواهیم رسید.

دانش های زبانی و ادبی درس دوم(چشمه ی معرفت)

نکته اول : اقسام جمله

۱- جمله ی خبری : جمله ای است که از کاری خبر می دهد. مانند :

او محبوب همه ی مسلمانان جهان و مایه ی افتخار ایران بود.

* علامت نگارشی جمله ی خبری « .» است.

۲- جمله ی پرسشی : جمله ای است که درباره ی یک عمل یا واقعیت ٬ سوال می کند . مانند :

چه کسی با من حرف می زد ؟

جمله ی پرسشی به دو صورت می آید :

الف ) همراه با نشانه های پرسشی « آیا » ٬ « چگونه » ٬ « چرا » ٬ « مگر » ٬ « کدام » و

« هیچ » . مانند :

آیا غذا خوردی؟

ب) بدون نشانه های پرسشی ( پرسشی غیر مستقیم ) . مانند :

غذا خوردی؟

در این جمله ها ٬ از طریق تغییر لحن و آهنگ ٬ متوجه می شویم که چمله پرسشی است.

* علامت نگارشی پایان جمله ی پرسشی ٬ «؟» است.

۳- جمله ی امری : جمله ای که در آن مفهوم فرمان ٬ دستور ٬ خواهش ٬ توصیه ٬ نهی و باز داشتن وجود داشته باشد . مانند :

لطفا سر جایتان بنشینید .

* علامت نگارشی پایان جمله ی امری ٬ «.» است.

بهتر یاد بگیریم

* فعل امر دو ساخت دارد :

۱- دوم شخص مفرد که بدون شناسه است. مانند : برو ٬ بخوان ٬ بنشین و ...

گاهی در شعر یا نثر ٬ نشانه ی «ب» از اول فعل امر برداشته می شود. مانند :

رو که در خانه ی خود بسته ایم.

برو : فعل امر

۲- دوم شخص جمع . مانند : بروید ٬ بخوانید ٬ بنشینید و ...

۴- جمله ی عاطفی : جمله ای است که یکی از عواطف انسان مانند : آرزو ٬ تاسف ٬ تعجب ٬ امید ٬ نفرین ٬ دعا و ... را بیان می کند. مانند :

عجب روزگار دل انگیزی! ( بیان تعجب )

ای کاش به هدف برسیم ! ( بیان آرزو )

* علامت نگارشی پایان جمله ی عاطفی ٬ « ! » است.

نکته ی دوم : تشبیه

مانند کردن چیزی است به چیز دیگر . مانند :

برگ درختان سبز در نظر هوشیار / آینه ی راز هاست.

در مثال بالا ٬ برگ درختان سبز به آینه ی راز ٬ تشبیه (مانند) شده است .

توجه :

هر تشبیه از چهار جز‌‌ء تشکیل شده است:

الف ) طرف اول (مشبه) : کلمه ای است که آن را تشبیه می کنیم .مانند :

برگ درختان سبز در مثال بالا

ب ) طرف دوم (مشبه به ) : کلمه ای است که طرف اول را به آن تشبیه می کنیم . مانند :

آینه ی راز ها در مثال بالا

نکته : به طرف اول و دوم ٬ اجزای اصلی تشبیه می گویند که در جمله حذف نمی شوند.

ج ) ادات تشبیه : کلمه هایی هستند که طرف اول و دوم را به هم پیوند می دهند.

د ) وجه شبه : ویژگی مشترک میان طرف اول و طرف دوم است.

نکته : به ادات تشبیه و وجه شبه ٬ اجزای فرعی تشبیه می گویند ٬ یعنی قابل حذف هستند.

به مثال زیر توجه کنید :

پیراهنش مانند برف سفید است.د

در مثال بالا تمام اجزای اصلی و فرعی تشبیه باهم به کار رفته اند :

پیراهنش : مشبه

مانند : ادات تشبیه

برف : مشبه به

سفید : وجه شبه

نکته : گاهی ادات تشبیه و وجه شبه ٬ باهم حذف می شوند و طرف اول و طرف دوم با کسره به هم پیوند داده می شوند . اصطلاحاْ به این تشبیه ٬ اضافه ی تشبیهی می گویند.مانند :

همه از باران رحمت خداوند ٬ بهره مند می شوند.

در مثال بالا ٬ رحمت  به باران  مانند شده است که به باران رحمت اضافه ی تشبیهی می گویند.         طرف اول   طرف دوم

نسل آینده ساز

نوع نثر : ساده و روان

واژه نامه

جوشان : درحال جوشیدن ٬ جوشنده

استعداد : توانایی ٬ قابلیت

اهل : آن که به چیزی علاقمند است.

تحلیل : بررسی کردن جزئیات یک موضوع

مشاهده : دیدن

پرشور : دارای عواطف تند ٬ متلاطم

مختلف : گوناگون

مؤمن: دین دار ٬ مسلمان ٬ متدَین

واقعیت : امر واقعی ٬ آن چه مطابق با واقع است.

به هیچ وجه : هرگز ٬ اصلا

مطبوعات : روزنامه ها و مجلات (جمع مطبوعه)

رسانه ها : وسایلی که خبر ها و اطلاعات را به مردم می رساند:مانند رادیو ٬ تلوزیون و روزنامه ها

انحراف : دور شدن از حقیقت چیزی ٬ کج اندیشی

صلاح : درستی

پاکدامنی : پرهیزگار بودن ٬ از گناه دوری کردن

پارسایی : پرهیزگاری

صداقت : دوستی ٬ محبت ٬ درستکاری

شعور : درک و فهم

متخصصان : کسانی که در امری تخصص و کارشناسی دارند.

اعتراف : اشتباه و خطای خود را به زبان آوردن و آن را پذیرفتن

پشتوانه : پشتیبان

همت : اراده ٬ انگیزه ٬ پشتکار قوی

غیرت : مردانگی ٬ آبرو

هیئت : گروه ٬ دسته ٬ جمع

از زمین تا آسمان : بسیار زیاد

استحکامات : سنگر ها ٬ خاک ریز ها و مانند آنها

بحمد الله : خدا را شکر

برخوردار : بهره مند ٬ بهره ور

مایه : سبب ( مایه افتخار )

ببالد : افتخار کتد

نظام : دستگاه ٬ سیستم ٬ روش

رستگاری : رهایی ٬ نجات یافتن

مقتدر : قدرتمند ٬ توانا

فرصت : زمان مناسب

پیام درس :

پیام این درس را با پرسشی از خود ارزیابی درس پاسخ می دهیم :

منظور از عبارت «آینده با حرف ساخته نمی شود» چیست ؟

پاسخ : یعنی برای اینکه آینه ی خوب و روشنی داشته باشیم ٬ باید از عقل و هوشمان کمک بگیریم و کار کنیم . آن هم کار هوشمندانه و برخوردار از پشتوانه ی ایمان .

دانش های زبانی و ادبی درس اول

نکته ی اول : جمله

به کلمه یا مجموعه ای از کلمه ها می گویند که دارای معنی کامل باشد و پیامی را از گوینده به شنونده یا از نویسنده به خواننده برساند .مانند جمله ی زیر که پیامی را به طور کامل بیان می کند .

ایرانیان ٬ خدمات بسیار شایانی به اسلام کردند .

نکته ها

۱- مهم ترین جز جمله ٬ فعل است . مانند "کردند" در جمله ی بالا که در آخر جمله آمده است .

۲- گاهی یک کلمه به تنهایی ٬ یک جمله به حساب می آید.مانند :

علی به خانه آمد و رفت .                                                                       

  جمله ی اول        جمله ی دوم  

جمله ی دوم تنها از یک کلمه ( فعل ) تشکیل شده است .

۳- در شمارش تعداد جمله با جمله هایی روبه رو می شویم که بدون فعل هستند . یعنی فعل در آن جمله ها حذف شده است . مانند :

مرد پرسید : خرگوش را کجا می بری ؟ پاسخ داد : به شهر .

   جمله ی اول                    جمله ی دوم                   جمله ی سوم         جمله ی چهارم

فعل جمله ی چهارم حذف شده است . یعنی در اصل چنین بوده است : به شهر [ می برم. ]

۴- جمله از دو قسمت نهاد و گزاره تشکیل می شود . مانند :

آن ها برای دیدن شما آمده اند.

 نهاد             گزاره

توجه: نهاد و گزاره در نکته ی اول درس چهارم بررسی شده است .

راه شناخت تعداد جمله

برای این که جمله ها را بشناسیم و تشخیص دهیم که در هر بیت یا عبارتی چند جمله به کار رفته است ٬ باید به موارد زیر توجه داشته باشیم :

۱- فعل های موجود  در بیت یا عبارت ٬ یک جمله به حساب می آیند .

۲- فعل های حذف شده جز جمله ها محسوب می شوند .

۳- شبه جمله ها ( ۱- ندا و منادا  ۲- اصوات ) یک جمله به حساب می آیند .

بهتر یاد بگیریم

* بیت زیر از چند جمله تشکیل شده است ؟

ای کاش که جای آرمیدن بودی                                     یا این ره دور را رسیدن بودی

پاسخ : از سه جمله تشکیل شده است :

ای کاش : جمله ی اول (شبه جمله) / جای آرمیدن بودی : جمله ی دوم (این جمله دارای فعل است) / این ره دور را رسیدن بودی : جمله ی سوم (فعل دارد)

فعل های محذوف

گاهی فعل در جمله به خاطر وزن شعر یا زیبایی آهنگ نثر حذف می شود و ما از طریق معنی کردن جمله ٬ متوجه حذف آن می شویم .مانند :

هنر ٬ چشمه ی زاینده است و دولتِ پاینده .      (دو جمله)

یعنی : دولت پاینده [است] که فعل در آن حذف شده است .

شبه جمله

۱- ندا و منادا : به کلمه ای که مورد خطاب (ندا) قرار گیرد منادا می گویند . مانند :

     ای        خدا ! عنایت تو کوه است و فضل تو دریا!

نشانه ی ندا   منادا

نکته ها

۱- نشانه های ندا عبارتند از : ای(قبل از منادا) ٬ یا و الف درآخر منادا . مانند :

خدایا جهان پادشاهی تو راست                                   ز ما خدمت آید خدایی تو راست 

خدا : منادا و الف که بعد از منادا آمده است : نشانه ی ندا

۲- گاهی نشانه ی ندا از جمله حذف می شود . مانند :

کاش روزی به کام خود برسید                                     بچه ها! آرزوی من این است!

بچه ها : منادا است و نشانه ی ندا حذف شده است : [ای] بچه ها!

توجه: منادا یک جمله به حساب می آید .

۳- اصوات (جمع صوت) : گاهی برای حالت هایی مانند آرزو ٬ اندوه و شادی از کلمه هایی مانند : ای کاش ٬ افسوس ٬ آفرین ٬ درد ٬ دریغ ٬ دریغا ٬ حیف ٬ ال(=آگاه باش) ٬ آوخ ٬ آه و ... استفاده می شود که معنای یک جمله ی کامل را بیان می کنند .

این کلمات در ظاهر ٬ یک جمله نیستند اما معنای یک جمله ی کامل را بیان می کنند . به همین دلیل ٬ شبیه (شبه) جمله هستند . مانند :

آوخ که شدم هیزم و آتشگر گیتی                             اندام مرا سوخت چنین ز آتش ادبار

آوخ : شبه جمله (اصوات) است .

نشسته ام در انتظار این سوار بی غبار            دریغ کز شبی چنین ٬ سپیده سر نمی زند

دریغ: (= افسوس) شبه جمله(اصوات) است.

نکته ی دوم : تشخیص (شخصیت بخشی) 

نسبت دادن ویژگی ها و رفتار انسان به غیر انسان را ٬ تشخیص می گوییم. یعنی باید در خیال خود را به جای آن چیز بگذاریم که می خواهیم در باره اش بنویسیم و به این ترتیب شادی ها و غم ها ٬ ترس ها و آرزو هایش را بیان کنیم. مانند :

زنگ تفریح را که زنجره زد                                     باز هم در کلاس غوغا شد

در این بیت زنجره مانند انسانی است که می تواند زنگ تفریح را که عمل انسانی است ٬بزند.مثال دیگر:

با زبان عقربک ٬ می گفت عمر                             می روم بشنو صدای پای من  

در این مثال ٬ گفتن و صدای پا به عمر نسبت داده شده است . یعنی به عمر ویژگی انسانی داده شده است . پس در این بیت جان بخشی به اشیا وجود دارد.

نکته ی مهم :

هرگاه بعد از نشانه ی ندای <ای > غیر انسان قرار گیرد ٬ اغلب ٬ آرایه ی تشخیص ٬ به وجود می آید . مانند : امشب ای ماه به درد دل من تسکینی .

که در این مصراع <ای ماه> آرایه ی تشخیص است٬ چون که ماه غیر انسان است و مورد خطاب قرار گرفته است . یعنی ما با ماه در حال صحبت کردن هستیم .

توجه: به آرایه ی تشخیص ٬ آدم نمایی ٬ جان بخشی به اشیا و شخصیت بخشی هم می گویند .

زنگ آفرینش

قالب شعر : چهارپاره

شاعر قیصر امین پور

واژه نامه

گرم : مشغول ، سرگرم

غوغا : آشوب و فریاد ، همهمه

انگار : گویی

موضوع : مطلب

ذره ذره : کم کم

غلتید : از پهلویی به پهلوی دیگر چرخید .

 انشای کوچک : انشای کوتاه

 ابد : زمانی که آن را نهایت نباشد ، جاودان ، همیشگی

دلتنگ : ناراحت ، غمگین

فارغ : آسوده ، راحت

 افق : کرانه ی آسمان

پیغمبر : پیام آور

گلدسته : مناره

گنبد : سقف بزرگ که به شکل نیم کده است ٬ مثل سقف مسجد .

 زائر : دیدار کننده ، زیارت کننده

حرم : داخل مکان زیارتی و مقدس

زنجره : نوعی حشره که از خود صدا تولید می کند ، سیرسیرک

کام : آرزو ، میل ، خواسته

معنی بیت ها

صبح یک روز نوبهاری بود                                   روزی از روز های اول سال

معنی : صبح یک روز زیبای سال نو (اول بهار ) بود .

 بچه ها در کلاس جنگل سبز                                           جمع بودند دور هم خوشحال

معنی : بچه های جنگل سبز ، شاد و خوشحال ، در کلاس دور هم جمع شده بودند .

بچه ها گرم گفت و گو بودند                                     باز هم در کلاس غوغا بود

معنی : بچه ها مشغول صحبت بودند و دوباره کلاس پر از سر و صدا شد.

هر یکی برگ کوچکی در دست                                    باز انگار زنگ انشا بود

معنی : هریک از آن ها برگ کوجکی در دست داشت . انگار دوباره ساعت انشا بود.

تا معلم ز گرد راه رسید                                        گفت با چهره ای پر از خنده:

معنی : همین که معلم وارد شد با لبخند گفت :

باز موضوع تازه ای داریم                                             آرزوی شما در آینده

معنی : دوباره موضوع انشای تازه ای داریم . موضوع تازه آرزوی شما در آینده است.

شبنم از روی برگ گل برخواست                              گفت : می خواهم آفتاب شوم

معنی : شبنم (قطره ی صبحگاهی)از روی برگ گل بلند شد وگفت : من دوست دارم مانند آفتاب شوم .

ذره ذره به آسمان بروم                                           ابر باشم دوباره آب شوم

معنی : کم کم به آسمان بروم و مانند ابری شوم و دوباره به باران تبدیل گردم.

دانه آرام برزمین غلتید                                    رفت و انشای کوچکش را خواند

گفت باغی بزرگ خواهم شد                                     تا ابد سبز سبز خواهم ماند

معنی : گفت : من به باغی بزرگ تبدیل خواهم شد و برای همیشه تازه و شاداب می مانم.

غنچه هم گفت گرچه دلتنگم                                        مثل لبخند باز خواهم شد

معنی : غنچه هم گفت : اگرچه ناراحت و غمگین هستم ،دوباره مثل لبخند ، شکوفا خواهم شد.

با نسیم بهار و بلبل باغ                                          گرم راز و نیاز خواهم شد

معنی : با نسیم بهاری و بلبل باغ ، مشغول گفت وگو خواهم شد.

جوجه گنجشک گفت:می خواهم                               فارغ از سنگ بچه ها باشم 

معنی : جوجه گنجشک گفت : من می خواهم از دست اذیت و آزار بچه ها در امان و آسوده باشم.

روی هر شاخه جیک جیک کنم                                     در دل آسمان رها باشم

معنی : روی شاخه های درخت مشغول جیک جیک کردن ( آواز خواندن ) باشم و در دل آسمان آزاد و آسوده پرواز کنم .

جوجه ی کوچک پرستو گفت :                                    کاش با باد رهسپار شوم

معنی : جوجه ی کو چک پرستو گفت : ای کاش من هم با باد همراه و همگام شوم.   

تا افق های دور کوچ کنم                                              باز پیغمبر بهار شوم

معنی : تا عمق کرانه های آسمان پرواز کنم و دوباره پیام آور فصل بهار شوم . 

جوجه های کبوتران گفتند:                                     کاش می شد کنار هم باشیم

معنی : جوجه های کبوتر ها گفتند : کاش ما هم در کنار هم دیگر جمع می شدیم .

توی گلدسته های یک گنبد                                      روز و شب زائر حرم باشیم

معنی : روز و شب در داخل گلدسته های مسجد و مکان های مقدس ٬ مشغول راز و نیاز ( زیارت کردن ) باشیم .

زنگ تفریح را که زنجره زد                                     باز هم در کلاس غوغا شد

معنی : همین که زنجره زنگ تفریح و استراحت را به صدا در آورد ٬ دوباره کلاس پر از سر و صدای بچه ها شد .

هر یک از بچه ها به سویی رفت                                  و معلم ٬ دوباره تنها شد 

معنی : بچه ها ٬ هریک به سویی رفتند و دوباره معلم در کلاس تنها ماند .

با خودش زیر لب چنین می گفت                              آرزو هایتان چه رنگین است!

معنی : معلم با خودش زیر لب ٬ زمزمه می کرد : بچه ها ٬ چه قدر آرزو های شما زیبا است !

کاش روزی به کام خود برسید                                 بچه ها آرزوی من این است

معنی : بچه ها ٬ تنها آرزوی من این است که در آینده ٬ همه ی شما به آرزو هایتان برسید !

پیام شعر درس :

تصور یک کلاس خیالی است که در آن دانش آموزان به کمک معلم درباره ی آرزو های خودشان در آینده حرف می زنند . آرزوهایی که پاک و به دور از هرگونه ظاهر سازی مادی است . هرکدام از بچه ها می خواهند که در خیال خود و به دور از دردسر های مادی به آرزو های خود برسند . تمام این اتفاقات در یک جنگل خیالی پیش آمده است.

ستایش

قالب شعر: مثنوی

شاعر: نظامی گنجوی

واژه نامه

سرآغاز : اول هرچیزی ٬ آغاز

نامه : در این جا به معنی کتاب

مونس :همدم ٬ یار

روان : جان ٬ روح

کارگشا : حل کننده ی مشکلات ٬ آسان کننده ی کارها

هست کن : به وجود آورنده ٬ پدید آورنده

اساس : پایه ٬ بنیاد

کوته : مخفف کوتاه

درازدستی : ستمگری ٬ زورگویی

نانموده : آشکارنشده ٬ پنهان

نانوشته : نوشته نشده

عنایت : بخشایش ٬ لطف ٬ توجه ٬ احسان

ظلمت : تاریکی

معنی بیت ها

ای نام تو بهترین سرآغاز                                بی نام تو نامه کی کنم باز؟

معنی : ای خدایی که اسم تو بهترین سرآغاز برای هر کاری است ٬ من بدون یاد نام تو این کتاب را آغاز نمی کنم .

ای نام تو مونس روانم                                     جز نام تو نیست بر زبانم

معنی : ای خدایی که یاد و ذکر تو همدم روح من است ٬ من فقط تو را ستایش می کنم و نام تو را بر زبان می آورم .

ای کارگشای هرجه هستند                                    نام تو کلید هرچه بستند

معنی : ای خدایی که برطرف کننده ی مشکلات موجودات هستی ٬ نام تو همانند کلیدی است که مشکلات و گرفتاری ها را حل می کند .

ای هست کن اساس هستی                                   کوته ز درت درازدستی

معنی : ای به وجود آورنده ی جهان هستی ٬ هیچ کس نمی تواند به تو ستم بکند و زور بگوید .

هم قصه ی نانموده دانی                                  هم نامه ی نانوشته خوانی

معنی : خداوندا! تو از همه ی قصه های آشکارنشده و نامه های نوشته نشده آگاهی .  ( از همه ی راز و رمزها باخبری )

هم تو به عنایت الهی                                   آن جا قدمم رسان که خواهی

معنی : خدایا ٬ توبا لطف و توجه خودت ٬ مرا به آن مقام و جایگاهی برسان کهمی پسندی و صلاح می دانی .

از ظلمت خود رهایی ام ده                                  با نور خود آشنایی ام ده

معنی : پروردگارا ٬ مرا از جهل و گمراهی ٬ نجات بده و با نور معنوی و معرفت خود ٬ آشنا کن .

نوع نثر : مسجع

برگرفته از : الهی نامه ی خواجه عبدالله انصاری

واژه نامه ( به ترتیب سطر ها )

دانایی : خردمندی ٬ آگاهی

بینایی : توانایی درک حقایق ٬ بصیرت

دست آویز : آن چه از آن کمک می گیرند یا به آن پناه می برند .

توفیق : سازگاری ٬ موافقت

استوار : محکم ٬ پابرجا

نگاه دار : مراقب و پشتیبان باش

پریشان : آشفته ٬ نگران

معنی نثر های دشوار

  * الهی ٬ دلی ده که در کار تو جان بازیم ٬ جانی ده که در کار آن جهان سازیم .* 

معنی : خدایا ٬ به ما شهامت بده تا خود را در راه تو فدا کنیم و جانی بده تا کارهایی انجام بدهیم که آخرت ما را بسازد .

* دانایی ده که ازراه نیفتیم ٬ بینایی ده تا در چاه نیفتیم.*

معنی : پروردگارا ٬ علم و آگاهی به ما بده تا از راه رسیدن به به تو منحرف نشویم و بصیرت بده تا گمراه نشویم .

* دست گیر که دست آویز نداریم ٬ توفیق ده تا در دین استوار شویم .*

معنی : کمک کن زیرا به جز تو کمک و پناهی نداریم ٬ موافقت و همراهی کن تا در دین ٬ محکم و پابرجا شویم .

* نگاه دار تا پریشان نشویم.*

معنی : مراقب و پشتیبان ما باش تا آشفته و پریشان نشویم .

پیام درس

این درس مانند تمام درس های آغازین کتاب فارسی ٬ مناجات و راز و نیاز با خداوند است . شاعر یا نویسنده از خداوند بزرگ می خواهد که او را مورد لطف خودش قرار بدهد . همچنین شاعر ( یا نویسنده ) خداوند را به بزرگی و عظمت می ستاید و در پایان از خداوند می خواهد که نیازش را برطرف کند .